İlkyardım Bilgisi Ders Notları

İLKYARDIMIN TANIMI :Herhangi bir kaza yada yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin tıbbi yardımı sağlanıncaya kadar; hayatın kurtarılması, durumun daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç- gereçle yapılan İLAÇSIZ uygulamalardır.
ACİL TEDAVİNİN TANIMI: Hasta ve yaralılara acil tedavi ünitelerinde doktor ve sağlık personel tarafından yapılan tıbbi müdahalelerdir.
ACİL TEDAVİ & İLK YARDIM ARASINDAKİ FARK
Acil tedavi ; sağlık personel tarafından acil tedavi ünitelerinde yapılan müdahale olmasına karşın, İlk yardım ise; bu konuda eğitim almış herkesin, olay yerinde bulabildiği malzemeler kullanarak yaptığı hayat kurtarıcı müdahalelerdir.
İLK YARDIMIN ÖNCELİKLİ AMAÇLARI
Hayat tehlikenin ortadan kaldırılması,
Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak,
Hasta/yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek,
İyileşmeyi kolaylaştırmak.
İLK YARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI (KBK)
KORUMA: Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmaktır.
BİLDİRME (112): Olay/Kaza mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde telefon veya diğer kişiler aracılığı ile gerekli yardım kuruluşuna bildirilmelidir.
KURTARMA: Olay yerinde hasta / yaralılara müdahale hızlı ancak sakin bir şekilde yapılmalıdır.
BİLDİRME / 112
Sakin olunmalı, sorulara net cevap verilmeli
Kesin yer ve adres
Kim, hangi numaradan arıyor?
Olayın tanımı
Hasta/yaralı sayısı
Hasta/yaralıların durumu
Nasıl bir yardım aldıkları?
AÇIKLANMALIDIR.

Hücre: İnsan vücudunun en küçük yapı taşına denir.
Doku : Aynı tip hücrelerin bazı görevler yapmak üzere meydana getirdikleri hücre topluluklarına denir.
Organ: Dokuların birleşmesiyle oluşur.
Sistem: yaşamsal fonksiyonların yerine getirilebilmesi için organların birleşmesiyle oluşan yapıya denir.
A- Dolaşım Sistemi
Vücut dokularının oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı vb. elemanları taşır ve yenden geriye toplar.
Şu yapılardan oluşur.
*Kalp
*Kan damarları
*Kan
KALP; Göğüs kafesinin ortasında bulunur ve iki bölümden oluşur. Kalpten damarlar aracılığı ile kanı vücuda pompalar. Kalp atımlarının atardamara yaptığı basınca nabız denir.
*Yetişkinde nabız sayısı : 60-100
*Çocuklarda nabız sayısı: 100-120
*Bebeklerde nabız sayısı: 120-140
Kan Damarları:
*Atardamar
*Toplardamar
*Kılcaldamar
KAN
Dolaşım sistemi içinde bulunur. Oksijen ve diğer besleyici öğeleri hücrelere taşır ve hücre atıklarını toplar.
Yetişkin bir kişide ortalama 4-5 litre kan bulunur.
KAN BASINCI: Kalbin kasılma ve gevşeme anında damar duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü gösterir.
Normal kan basıncı değer;
Büyük tansiyon için 100-140 mmHg,
Küçük tansiyon için 50-90 mmHgdır.
B- Solunum Sistemi
Vücutta gerekli olan gaz alışveriş görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar.
Şu organlardan oluşur:
*Solunum yolları
*Akciğerler
Solunum sayısı (MEB)
*Yetişkin 12-20/dk.
*Çocuk 20-25/dk.
*Bebek 25-40/dk.
C- Hareket Sistemi
Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar.
Şu yapılardan oluşur:
*Kemikler
*Eklemler
*Kaslar
Ç- Sinir Sistemi
Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerin uyumu, dengesi ve solunum le dolaşımı sağlar.
Şu yapılardan oluşur:
*Beyin
*Beyincik
*Omurilik
*Omurilik soğanı
D- Boşaltım Sistemi
Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerin yaparak vücutta iç dengeyi korur.
Şu organlardan oluşur:
*İdrar borusu
*İdrar kesesİ
*İdrar kanalları
*Böbrekler
E- Sindirim Sistemi
Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar.
Şu organlardan oluşur:
*Dil ve dişler
*Yemek borusu
*Mide
*Safra kesesi
*Pankreas
*Bağırsaklar

AMAÇ: Tekrar kaza olması riskin ortadan kaldırmak, Olay yerindeki yaralıların genel durumları, sayısı ve türlerini belirlemek ve ilk yardımcının güvenle çalışabileceği ortam hazırlanmasıdır.
HASTA YARALININ DEĞERLENDİRME AŞAMALARI
1- İlk Değerlendirme: Bilinç durumunun değerlendirilmesi
*Yetişkin ve çocuklarda bilinç kontrolü; Omuzlarından dokunarak ve seslenerek,
*Bebeklerde bilinç kontrolü; Bebeğin ayak tabanına vurulması ile yapılır.
Hasta yaralının bilinç yerindeyse solunumu ve dolaşımı varsa ikinci muayeneye geçilir.
2- İkinci değerlendirme: Hasta yaralının başından tırnağına kadar bütün vücudu elle kontrol edilir.
Herhangi bir yerinde kanama şişlik kırık vb. şeyler kontrol edilir.

SOLUNUM DURMASI :Solunum hareketinin durması nedeniyle vücudun gerekli olan oksijenden yoksun kalmasıdır.
KALP DURMASI: Bilinç kapalı bir kişide kalbin pompalama işini yapamamasıdır. 5 dk. içinde müdahale edilmezse beyin hasarı olur.
TEMEL YAŞAM DESTEĞİ
Hayat kurtarmak amacı le solunumu durmuş kişiye sun solunum ile akciğerlerine oksijen gitmesini, Göğüs basısı ile kalpten kan pompalanmasını sağlamak için yapılan ilaçsız müdahaledir.
Temel yaşam desteğine başlarken ;
Çevrede biri varsa hemen 112 aratılmalıdır.
İlkyardımcı yalnız ise bilinç kontrolü ve solunum değerlendirilmesinden sonra ilk yardımcı kendisi 112 yi arar.

İLK YARDIMIN ABC’si
Önce Bilinç kontrolü
A-Hava yolu açıklığının sağlanması: Ağız içi kontrolü – Baş çene pozisyonu Bilinci kapalı bütün yaralılarda solunum yolu kontrol edilmelidir. Herhangi bir yabancı madde solunum yolunu tıkayabilir ya da dil geriye kayabilir. Ağız içi kontrol edilerek yabancı cisim varsa temizlendikten sonra hastaya Baş-çene pozisyonu verilir.
B- Solunumun değerlendirilmesi : Bak-Dinle-Hisset
Bak : Gözlerimizle göğüs kafesinin solunum le birlikte inip kalkmasını
Dinle: Kulağımızla ağızdan yada burundan çıkan havanın sesini
Hisset : Yanağımızla ağız yada burundan çıkan havanın sıcaklığı ve akımını kontrol ederiz.
5-10 sn solunum kontrolünden sonra solunum yoksa tıbbi yardım istenir (112),
C.Dolaşımın değerlendirilmesi: Şah damarından nabız kontrolü
KALP MASAJI
Bir işaret parmağı İman Tahtasının alt ucuna- diğer üst ucuna yerleştirilir.
Her iki elin baş ve işaret parmakları ile iki eşit “C” oluşturulur. Baş parmaklar ortada birleştirilir
Bir el kaldırılır, topuğu diğer baş parmağın üstüne koyulur
Her iki el parmakları birbirine kenetlenir ve parmak uçlarının hastaya temas etmemesine dikkat edilir
Eller sabit, dirsekler ve omuz düz ve yaralının vücuduna dk olacak şekilde tutulur
Tüm dış kalp masajı boyunca bel kasları kullanılır
Vücut ağırlığı ile kaburga kemikler 4-5 cm içe çökecek şekilde, Göğüs ön arka çapı 1/3 oranında
çökecek şekilde, ritmik olarak sıkıştırma-gevşetme şeklinde bası uygulanır
Dakikada 100 bası uygulanmalıdır
YAPAY SOLUNUM
Ağızdan ağza tekniği için yaralıya Baş-Çene pozisyonu verilir
Alındaki elini baş ve işaret parmakları ile burun kanatları hava dışarı kaçmayacak şekilde kapatılır,
İlkyardımcı, yaralının ağzını hava kaçmayacak şekilde kendi ağzı le kavrar, Akciğerlere 400-600 ml hava gidecek şekilde Yaralının göğsünü yükseltmeye yarayacak kadar her bir 1 saniyenin üzerinde 2 kurtarıcı nefes verip havanın geriye çıkıp- çıkmadığını kontrol eder.
Yapay solunum ve dış kalp masajı 30/2 olarak uygulanır. (30 KALP MASAJI, 2 SUNİ SOLUNUM)
Temel Yaşam Desteğine sağlık personel gelene kadar veya yaralı yaşam belirtileri gösterene kadar devam edilir.
Çocuklarda (1-8 Yaş) Temel Yaşam Desteği
Çevre güvenliği sağlanır
Çocuğu hafifçe sarsarak bilincin kontrol etmek
Bilinç kapalıysa çevrede birileri varsa 112 yi araması söylenir,
birileri yoksa 30/2 göğüs basısının 5 tur uygulamasından sonra ilk yardımcı 112 yi arar.
Ağız kontrol edilerek yabancı cisim temizlenir
Baş-Çene pozisyonu verilir. Çocuğun hava yolu açılır.
Solunum Bak-Dinle-Hisset yöntem le 5 sn değerlendirilir,
Solunum ve canlılık belirtiler yoksa hemen ağızdan ağıza ya da ağızdan ağız ve buruna tekniği le 2 kez hava üflenerek başlanır.
Kalp masajı tek elle basılarak yapılır,
Büyük çocuklarda tek elin basısı yetersiz görülürse yine yetişkinlerdeki gibi uygulama yapılır,
Bası ile göğüs boşluğu 1/3 oranında çökecek şekilde uygulama yapılır.
Bebeklerde (0-1Yaş)Temel Yaşam Desteği
Bak – dinle –hisset yöntemiyle en az 5 sn. solunum kontrolü yapılır.
Solunum yoksa; bebeğin ağzı ve burnu tamamen ağız içine alınıp, göğüs yükselinceye kadar 1 sn. den fazla süre le 5 kurtarıcı nefes verilip, verilen havanın ger çıkıp çıkmadığı kontrol edilir.
Kalp basısı uygulamak için iki meme başının altındaki hattın orta noktası tespit edilir.
Bir elin orta ve işaret parmakları bu noktaya yerleştirilerek 30 kez peş peşe ritmik olarak bası (göğüs kemiğin 1-1,5 cm ya da göğüs yüksekliğin 1/3 oranında esnetecek şekilde) uygulanır.
Holler Nielsen metodu
Eğer yüzü yaralı ve ağzı burnu kanamalı ve Sun solunum yapılamıyorsa Holger Nielsen yöntemi uygulanır. Bu metotda hasta yüzükoyun yatırılıp, eller başı hizasında birleştirilir, başı yana çevrilir ve ellerinin üzerine yatırılır. İlkyardımcı yaralının baş tarafına geçer, yaralının dirseklerinden tutup 25-30 cm kaldırır, bu şekilde yaralı nefes almış olur, sonra yavaşça yerine bırakıp sırtından bastırır, bu şekilde de yaralı nefes vermiş olur.
SİLVESTER METODU
Yüzüstü yatamayan ağzı ve burnu kanamalı olan kişilere uygulanır. Hasta sırtüstü yatırılarak kollar önce göğüste çaprazlanır. Ardından başın üzerine doğru iki yana açılır. Böylece ciğerler hava ile dolar. İşlem tekrar edilir.

Hava Yolu Tıkanıklığı Nedir?
Hava yolunun solunumu gerçekleştirmek için gerekli havanın geçişine engel olacak şekilde tıkanmasıdır.
İki şekilde tıkanma vardır :
Kısmi tıkanma
Tam tıkanma

KISMİ TIKANMA BELİRTİLERİ
Öksürür,
Nefes alabilir,
Konuşabilir.
Bu durumda hastaya dokunulmaz. Öksürmeye teşvik edilir.

TAM TIKANMA BELİRTİLERİ
Nefes alamaz
Acı çeker ellerini boynuna götürür
Konuşamaz
Rengi morarmıştır
Bu durumda Heimlich manevrası uygulanır.

HEİMLİCH MANEVRASI
Hastanın arkasında durulur bir elle göğüs desteklenerek öne eğilmesi sağlanır.
Diğer elin topuğu le hızla 5 kez sırtına kürek kemiklerinin arasına süpürür tarzda vurulur.
Tıkanıklığın açılıp açılmadığına bakılır.
Tıkanıklık açılmadıysa bir elin baş parmağı midenin üst kısmına göğüs kemiğinin altına gelecek şekilde yumruk yaparak konur.
Diğer el le yumruk yapılan el kavranır.
Kuvvetle arkaya ve yukarıya doğru bastırılır.
Bu hareket 5 kez veya yabancı cisim çıkana kadar tekrarlanır.

BEBEKLERDE TIKANMA
Bebek ilk yardımcının bir kolu üzerine ters olarak yatırılır.
Baş parmak ve diğer parmakların yardımıyla bebeğin çenesi kavranarak boynundan tutulur ve yüzüstü pozisyonda öne doğru eğilir.
Baş gergin ve gövdesinden aşağıda bir pozisyonda tutulur.
5 kez el bileğinin iç kısmı le bebeğin sırtına kürek kemiklerinin arasına hafifçe vurulur
Diğer kolun üzerine başı elle kavranarak sırtüstü çevirilir.
Yabancı cisim çıkıp çıkmadığına bakılır.
Çıkmadıysa başı gövdesinden aşağıda olacak şekilde sırtüstü çevirilir.
5 kez iki parmakla göğüs kemiğinin alt kısmından karnının üst kısmına baskı uygulanır

Damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damar dışına (vücut içine veya dışına doğru) boşalmasıdır.

KANAMA ÇEŞİTLERİ
Vücutta kanın aktığı bölgeye göre;
Dış kanamalar: kan yaradan vücut dışına doğru akar
İç kanamalar: vücut içine kanama olduğu için gözle görülemez
Doğal deliklerden olan kanamalar: Kulak, burun, ağız, anüs ve üreme organlarından olan kanamalar.

Damar çeşitlerine göre
Atardamar kanaması: Kalbimizden yüksek basınçla pompalanan kanı hücrelere ileten damardır. Kalp atışına uyumlu şekilde, keski ve fışkırarak akar, açık kırmızı renklidir. Durdurulması zor ve tehlike yaratan
kanamadır.
Toplardamar kanaması: Hücrelerden dönen kanı kalbe taşıyan damarlardır. Koyu renkli ve sızıntı şeklindedir.
Kılcal damar kanaması: Hücrelere ulaşan son damar uzantılarıdır. Küçük kabarcıklar şeklindedir.

DIŞ KANAMALARDA İLK YARDIM
Hasta yaralının durumu değerlendirilir(AB)
Yardım çağrılır (112)
Kanama değerlendirilir. Kanayan yer üzerine temiz bir bezle bastırılır.
Kanama durmazsa ikinci bir bez konarak basınç arttırılır,
Gerekiyorsa yara üzerindeki bezler kaldırılmadan bandaj le sarılarak basınç uygulanır.
Kanayan yere en yakın basınç noktasına basınç uygulanır.
Kanayan bölge yukarı kaldırılır.
Çok sayıda hasta yaralının bulunduğu bir ortamda tek ilk yardımcı varsa, yaralı güç koşullarda bir yere taşınacaksa, uzuv kopması varsa ve baskı noktalarına baskı uygulamak yeterli gelmiyorsa turnike uygulanır.
Şok pozisyonu verilir,
Sık aralıklarla yaşam bulguları değerlendirilir.(2-3 dk)
Kanayan bölge dışarıda kalacak şekilde üstü örtülür.
Yapılan uygulamalar varsa turnike le ilgili bilgiler yazılır.
Hızla sevk edilmesi sağlanır.

TURNİKE UYGULAMASI
Turnike uygulaması doku harabiyeti ve olumsuz etkiler nedeniyle, EN SON ÇARE olarak UYGULANMALIDIR.
Uzuv kopması varsa
Atardamar bası noktasına basınç uygulaması yetersiz kalmışsa,
Yaralı taşınması gerekiyorsa, sağlık kuruluşu çok uzakta ise,
Birden fazla yaralının bulunduğu ortamda tek ilk yardımcı varsa,
turnike uygulanır.
Turnike uygulanan kazazedenin alnına “turnike” ya da “T”harf yazması gerekmektedir.

KOPAN UZUV
Su geçirmeyen temiz plastik bir torba içine konulur.
Daha sonra bu torba, içinde buz (veya soğuk su) olan ikinci bir torba içine konulur.
Torba temiz bir bez ile sarılır.
Yaralı le beraber gönderilir.
Asla kopan uzuv (organ) le buz aynı torbaya konulmaz.
Torbanın üzerine yaralının adı – soyadı ve uzvun bulunduğu saat yazılır.
Uzuv ile yaralı aynı araçla hastaneye gönderilir.

İÇ KANAMA
Şiddetli travma,
Darbe,
Kırık,
Silahla yaralanma nedeniyle oluşabilir.
Hasta yaralıda şok belirtileri vardır.

İÇ KANAMALARDA İLK YARDIM
Yaralının bilinci ve ABC’s değerlendirilir.
Üzeri örtülerek ayakları 30 cm. kaldırılır.
Asla ağızdan yiyecek içecek VERİLMEZ.
Hareket ettirilmez (özellikle kırık varsa)
Yaşamsal bulgular izlenir.(2-3 dk)
Yardım istenir(112) sağlık kuruluşuna sevk sağlanır.

DOĞAL DELİKLERDEN OLAN KANAMALAR
1- BURUN KANAMASI
Hasta/yaralı sakinleştirilir, endişeleri giderilir.
Başı hafifçe öne eğilir.
Burun kanatları 5 dakika süreyle sıkılır.
Doktora gitmesi sağlanır.
2- KULAK KANAMASI
Hafifse temiz bir bezle temizlenir. Kanama ciddi ise; Kulak tıkanmadan, gazlı bezle kapatılır.
Bilinci yerinde ise hareket ettirilmeden sırt üstü yatırılır.
Bilinci yerinde değilse kanayan kulak üzerine yan yatırılır.
Hemen acil tıbbi yardım çağrısı yapılır .(112)
3- AĞIZ, ANÜS(MAKAT), ÜREME ORGANLARINDAN GELEN KANAMALAR
Hasta kanama örnekleri ile sağlık kuruluşuna sevk edilir.

BEYNİN normal fonksiyonlarındaki bir aksama sonucu, uyku halinden başlayarak, hiçbir uyarıya cevap vermeme haline kadar giden, BİLİNCİN kısmen ya da tamamen kaybedilmesidir.
Bayılma ve koma
BAYILMA (SENKOP): Kısa süreli, yüzeysel ve geçici bilinç kaybıdır. Beyine giden kan akışının azalması
sonucu oluşur.
Bayılma nedenleri:
Korku,
aşırı heyecan,
sıcak,
yorgunluk,
kapalı ortam,
Kirli hava,
aniden ayağa kalkma
BAYILMA BELİRTİLERİ
Bacaklarda uyuşma, bilinçte bulanıklık
Yüzde solgunluk
Üşüme, terleme
Hızlı ve zayıf nabız
Baş dönmesi, baygınlık, yere düşme
EĞER KİŞİ BAŞININ DÖNECEĞİNİ HİSSEDERSE
Sırt üstü yatırılır.
Ayakları 30 cm kaldırılır.
Sıkan giysileri gevşetilir.
Kendini iyi hissedinceye kadar dinlenmesi sağlanır.
EĞER KİŞİ BAYILDIYSA
Sırt üstü yatırılarak, ayakları 30 cm kaldırılır
Solunum yolu açıklığı kontrol edilir ve korunur
Sıkan giysiler gevşetilir
Kusma varsa yan pozisyonda tutulur
Solunum kontrol edilir
Etraftaki meraklılar uzaklaştırılır.
KOMA: Yutkunma, öksürük gibi reflekslerin ve dıştan gelen uyarılara karşı tepkinin azalması ya da yok olması ile ortaya çıkan uzun süreli bilinç kaybıdır.
Koma nedenleri:
Düşme yada şiddetli darbe sonrası (özellikle kafa travmaları)
Zehirlenme
Aşırı alkol, uyuşturucu kullanımı
Şeker hastalığı
Havale vb. hastalıklar
KOMA BELİRTİLERİ
Yutkunma, öksürük vb. tepkilerin kaybolması
Sesli ve ağrılı dürtülere tepki yokluğu
İdrar ve dışkı kontrolünün kaybolması
KOMA POZİSYONU
Kişinin bilinci kontrol edilir
Sıkan giysiler gevşetilir, ağzının içine bakılır
Solunum değerlendirilir
Hasta yaralının döndürüleceği tarafa diz çöktürülür.
Hasta yaralının karşı taraftaki kolu boyun bölgesine konulur.
Karşı taraftaki bacağı dk açı yapacak şekilde kıvrılır
İlk yardımcıya yakın kolu baş hizasında omuzdan yukarıya uzatılır.
Karşıdaki omuz ve kalçadan tutularak bir hamlede çevrilir.
Üstek bacak kalça ve dizden bükülerek öne doğru destek yapılır.
Alttaki bacak hafif dizden bükülerek arkaya destek yapılır,
Baş uzatılan kolun üstüne hafif geriye eğik olarak konur
Tıbbi yardım gelinceye kadar bu pozisyonda tutulur.
3-5 dakika arayla solunum kontrol edilir.
ŞOK
Kalp-damar sisteminin yaşamsal organlara yeterince kan gönderememesi yüzünden ortaya çıkan ve tansiyon düşüklüğü ile seyreden bir akut dolaşım yetmezliğidir.
ŞOKUN ÇEŞİTLERİ
Kardiyojenik şok; Kalp sistemindeki yetersizliğe bağlı gelişir.
Hipovolemik şok; Vücutta sıvı kaybına bağlı gelişir.
Toksik şok; Zehirlenmeye bağlı gelişir.
Anaflaktik şok; Kişide alerjiye bağlı gelişir.
Şokun Belirtileri;
Endişe, huzursuzluk, susuzluk hissi,
Ciltte solukluk, soğukluk, nemlilik,
Bilinç seviyesinde azalma,
Hızlı ve yüzeysel solunum,
Hızlı ve zayıf nabız.
Dudaklar veya mukozada solukluk yada morarma
Kan basıncında düşme,
ŞOKTA İLK YARDIM
Çevre ve kendi güvenliğini sağlar
Hava yolu açıklığı sağlanır.
Hasta yaralının endişe ve korkuları giderilir.
Mümkün olduğunca temiz hava soluması sağlanır.
Kanama varsa hemen durdurulur.
Şok pozisyonu verilir.
Hasta yaralı sıcak tutulur.
Hareket ettirilmez.
Hasta yaralının sağlık kuruluşuna sevk sağlanır
ŞOK POZİSYONU
Hasta/yaralı düz olarak sırt üstü yatırılır.
Hasta yaralının bacakları 30 cm. kadar yukarı kaldırılarak altına destek konur
Isı kaybını önlemek için üzeri örtülür.
Acil tıbbi yardım gelinceye kadar hasta/yaralının yanında kalınır.
Düzenli aralıklarla yaşam belirtileri 2-3 dakikada bir (solunum, hareket, öksürük vb.) değerlendirilir.